Brein terug aan de macht
- Rubriek
- Blog
- Datum
- 22 augustus 2016
- 2 minuten leestijd
Ingesleten gewoonten torpederen vaak onze rationele besluiten. Kan dat ook anders? Jazeker. Doorbreek bewust het patroon dat de gewoonte in gang houdt en je gezonde verstand is weer de baas.
Aan het begin van het jaar of na de zomerperiode proberen veel mensen op te houden met dingen te doen die ze eigenlijk niet willen. Veel van die pogingen falen helaas. Waarom is het nou zo moeilijk gedrag te veranderen? We zijn toch intelligente wezens met een eigen wil, die doelbewust alternatieven kunnen afwegen en weloverwogen keuzes kunnen maken?
De Pavlovs, Skinners en Watsons van deze wereld wisten het al: de mens is een gewoontedier. We hangen aan elkaar van reflexmatige reacties op primaire prikkels. Ons denkende brein heeft hier weinig of niets over te zeggen. Onze gewoontes zijn ons simpelweg de baas.
Koffie halen
Een gewoonte begint bij een handeling (opstaan om koffie te halen). Deze handeling wordt in gang gezet door een prikkel (het is 11 uur) en heeft een bepaalde beloning tot gevolg (het effect van cafeïne, het praatje bij de koffieautomaat). Tot slot wordt deze handeling een gewoonte door herhaling.
“De mens is een gewoontedier. We hangen aan elkaar van reflexmatige reactie op primaire prikkels”
Gewoontes die zijn ingesleten houden stand, ook als de beloning uitblijft. In een recent onderzoek kregen bioscoopgangers gratis popcorn. De ene helft kreeg verse, warme popcorn, de andere helft koude, taaie popcorn van gisteren. Bezoekers die niet vaak popcorn aten, aten weinig oude popcorn en veel meer verse popcorn. Maar de groep bezoekers die regelmatig popcorn at, at evenveel oude als verse popcorn. Voor hen is popcorn eten een gewoonte: het hoort bij naar de bioscoop gaan.
Veranderende setting
Het goede nieuws is dat gewoontes gevoelig zijn voor de prikkel of context die het gedrag in gang zet. Toen de popcornproef werd uitgevoerd in een vergaderzaal in plaats van in een bioscoop, aten ook de ervaren popcorn-eters maar weinig van de taaie popcorn. Hun normale gewoonte werd door de veranderde setting niet in gang gezet.
Boeiend is ook dat een subtiele verandering van het gedrag zelf ook de routine doorbreekt: toen bezoekers in de bioscoop de opdracht kregen de popcorn met hun ‘verkeerde’ hand te eten (met links als ze rechts waren), lieten ze de taaie popcorn massaal liggen. De les: stap van het ingesleten pad af, al is het maar met een klein stapje, en het bewuste brein heeft het weer (meer) voor het zeggen.
Dr. Hinze Hogendoorn
Assistant Professor Experimental Psychology, Utrecht University en Universitair docent in de pre-master Psychologie in 7 dagen van SUAS.
